RIỀNG (Thân rễ)
Rhizoma Alpiniae
officinari
Thân
rễ đã phơi khô của cây Riềng (Alpinia officinarum Hance),
họ Gừng (Zingiberaceae).
Mô tả
Thân
rễ hình trụ, thường cong và phân
nhánh nhiều, dài 5 - 9 cm, đường
kính 1 - 4 cm. Mặt ngoài màu nâu đỏ
đến nâu sẫm, có nhiều nếp nhăn
dọc và những mấu vòng màu xám;
mỗi mấu dài 0,2 - 1 cm, mang vết tích của
rễ con. Thể chất dai, chắc, khó bẻ
gẫy. Mặt gẫy màu vàng xám hay nâu
đỏ. Vùng trụ chiếm 1/3 mặt
cắt của thân rễ. Mùi thơm, vị
hăng, cay.
Vi phẫu
Biểu bì gồm
một lớp tế bào hình chữ nhật, nhỏ xếp
tương đối đều đặn, một
số tế bào còn chứa khối nhựa màu
nâu đỏ. Mô mềm vỏ khuyết. Nội bì thấy
rõ, sát lớp nội bì là lớp trụ bì. Các bó libe
gỗ rải rác trong phần mô mềm vỏ và mô mềm
ruột, tập trung nhiều nhất ở sát lớp
nội bì. Mỗi bó hình tròn hay hình trứng có mạch
gỗ và libe ở giữa, bao quanh là các
sợi, rải rác có các mạch gỗ bị cắt
dọc. Nhiều tế bào tiết tinh dầu rải rác
khắp mô mềm ruột và mô mềm vỏ.
Bột
Mảnh
biểu bì gồm các tế bào hình đa
giác, màu vàng nâu. Mảnh mô mềm gồm
những tế bào hình nhiều cạnh rải rác có
chứa tế bào tiết tinh dầu màu vàng nhạt. Tinh
bột hình que ngắn, tròn ở hai đầu.
Sợi có thành mỏng. Khối nhựa màu nâu
đỏ. Mảnh mạch vạch, mạch vòng, mạch
điểm.
Định tính
A. Lấy 5 g bột
dược liệu cho vào bình nón nút mài, thên 20 ml ethanol 96% (TT), đun sôi,
lắc đều, lọc
Lấy 2 ml dịch
lọc, thêm vài giọt dung
dịch sắt (III) clorid 1% (TT), xuất hiện màu xanh
đen
Lấy 5 ml dịch
lọc cho vào chén sứ, cô đến
cắn. Hòa cắn với 5 ml thuốc thử xanhthyrol (TT),
chuyển vào ống nghiệm. Đậy ống
nghiệm bằng nút bông rồi nhúng vào
nước nóng trong 3 - 5 phút, dung dịch xuất
hiện màu đỏ mận.
B. Phương pháp sắc kí lớp
mỏng( Phụ lục 5.4)
Bản mỏng: Silica gel F254
Dung môi khai triển: Ether dầu hỏa - ethylacetat (8 : 2)
Dung dịch thử: Lấy 2 g bột dược liệu,
thêm 5 ml cloroform (TT), lắc
trong 5 phút, lọc, cô còn khoảng 0,5 ml, lấy dịch
này làm dung dịch thử.
Dung dịch đối chiếu: Lấy 2 g bột Riềng
(mẫu chuẩn), chiết như mẫu thử.
Cách tiến hành: Chấm riêng biệt
lên bản mỏng 5 μl dung dịch thử và dung dịch
đối chiếu. Sau khi khai triển xong, lấy bản
mỏng ra để khô ở nhiệt độ phòng
rồi phun thuốc thử
vanilin 1% trong sulfuric (TT). Sấy bản mỏng ở 110 oC
cho đến khi xuất hiện vết. Sắc kí
đồ của dung dịch thử phải có ít nhất 5
vết cùng màu sắc và giá trị Rf với các
vết trên sắc kí đồ của dung dịch
đối chiếu.
Độ
ẩm
Không quá 13 % (Phụ lục 12.13)
Tro toàn phần
Không quá 4 % (Phụ lục 9.8)
Tro không tan trong acid hydrocloric
Không quá 1 % (Phụ lục 9.7)
Chất chiết
được trong dược liệu
Không dưới 5,0%, tính theo
dược liệu khô kiệt.
Tiến hành theo phương
pháp chiết lạnh (Phụ
lục 12.10). Dùng ethanol 90% (TT) làm dung môi.
S¬ chÕ
Thu ho¹ch
vµo cuèi mïa h¹, ®Çu mïa thu, lo¹i bá c¸c rÔ sîi vµ c¸c bÑ v¶y l¸ cßn sãt l¹i.
Röa s¹ch, c¾t ®o¹n vµ ph¬i kh«.
Bµo chÕ
LÊy dîc liÖu kh«, lo¹i bá t¹p chÊt, röa
s¹ch, ñ mÒm, th¸i l¸t máng vµ ph¬i kh«.
B¶o qu¶n
N¬i kh« m¸t.
TÝnh vÞ, quy kinh
T©n, nhiÖt. Quy vµo c¸c kinh tú, vÞ.
C«ng
n¨ng, chñ trÞ
¤n trung
t¸n hµn, tiªu thùc vµ chØ thèng. Chñ trÞ: Thîng vÞ ®au l¹nh, n«n möa, vÞ hµn î
chua.
C¸ch dïng, liÒu lîng
Ngµy 3 -
6 g,
d¹ng thuèc s¾c.
Kiªng kþ
N«n möa do vÞ ho¶ vµ ho¾c lo¹n do trµng
nhiÖt kh«ng nªn dïng.