T¸O (H¹t)

Semen Ziziphi mauritianae

T¸o nh©n, Toan t¸o nh©n

H¹t giµ ®· ph¬i hay sÊy kh« cña c©y t¸o ta hay cßn gäi lµ c©y t¸o chua (Ziziphus mauritiana  Lamk.), hä T¸o ta (Rhamnaceae).

M« t¶

H¹t h×nh trßn dÑt hay h×nh trøng dÑt cã mét ®Çu h¬i nhän, mét mÆt gÇn nh­ ph¼ng, mét mÆt khum h×nh thÊu kÝnh, dµi 5 - 8 mm, réng 4 - 6 mm, dµy 1 - 2 mm. ë ®Çu nhän cã rèn h¹t h¬i lâm xuèng, mµu n©u thÉm. MÆt ngoµi mµu n©u ®á hay n©u vµng, ®«i khi cã mµu n©u thÉm. ChÊt mÒm, dÔ c¾t ngang.

Vi phÉu

Vá h¹t cã hai líp tÕ bµo: Bªn ngoµi lµ líp tÕ bµo biÓu b× xÕp ®Òu ®Æn, bªn trong lµ líp tÕ bµo m« cøng h×nh ch÷ nhËt, thµnh dµy, xÕp ®øng theo h­íng xuyªn t©m. S¸t víi tÕ bµo m« cøng cã vµi hµng tÕ bµo m« mÒm thµnh máng bÞ bÑp, r¶i r¸c cã mét vµi bã libe - gç. Néi nhò gåm tÕ bµo h×nh nhiÒu c¹nh, thµnh máng xÕp lén xén, trong tÕ bµo cã nh÷ng giät dÇu vµ c¸c chÊt dù tr÷. mÆt trong gåm mét líp tÕ bµo h×nh bÇu dôc dµi. Trong cïng lµ hai l¸ mÇm b»ng nhau, xÕp óp vµo nhau.

Bét

M¶nh m« cøng cña vá ngoµi gåm tÕ bµo kh¸ to, mµu vµng hay vµng n©u. M¶nh m« mÒm vá gi÷a lµ nh÷ng tÕ bµo thµnh máng, kh«ng ®Òu. M¶nh vá trong gåm tÕ bµo mµu vµng, h×nh nhiÒu c¹nh, thµnh dµy vµ l­în sãng. M¶nh néi nhò gåm nh÷ng h¹t tinh bét nhá vµ chÊt dù tr÷. M¶nh l¸ mÇm gåm nh÷ng tÕ bµo cã nhiÒu c¹nh t­¬ng ®èi ®Òu, thµnh máng, trong cã nh÷ng giät dÇu. R¶i r¸c bªn ngoµi còng cã nh÷ng giät dÇu.

§Þnh tÝnh

A. LÊy 2 g bét d­îc liÖu, thªm 20 ml ethanol (TT). L¾c ®Òu, ®un håi l­u trªn c¸ch thuû trong 1 giê, ®Ó nguéi. Läc, dÞch läc ®em c« c¸ch thuû ®Õn khi cßn l¹i 5-6 ml, dïng dung dÞch nµy lµm c¸c ph¶n øng sau:

LÊy 2 èng nghiÖm, cho vµo mçi èng 1 ml dung dÞch trªn. èng 1 thªm 1 ml dung dÞch natri hydroxyd 10% (TT) vµ ®un nhÑ. Sau ®ã cho vµo mçi èng 5 ml n­íc. Dung dÞch trong èng 1 trong suèt hoÆc Ýt ®ôc h¬n èng 2. Sau ®ã cho vµo èng 1 hai giät dung dÞch acid hydrocloric 10% (TT), lËp tøc cã vÈn ®ôc råi kÕt tña b«ng l¾ng xuèng.

B. Ph­¬ng ph¸p s¾c ký líp máng (Phô lôc 5.4).

B¶n máng: Silicagel G

Dung m«i khai triÓn: n-butanol ®· b·o hoµ n­íc

Dung dÞch thö: LÊy kho¶ng 2 g bét d­îc liÖu, thªm 40 ml ether (TT), ®un håi l­u trªn c¸ch thuû 1 giê, läc, röa b· trªn giÊy läc b»ng 10 ml ether (TT). Gép c¸c dÞch chiÕt ether, bèc h¬i ®Õn c¾n. Hoµ tan c¾n trong 30 ml n-butanol (TT), ®un håi l­u trªn c¸ch thuû 1 giê, läc. Bèc h¬i dÞch läc ®Õn c¾n. Hoµ tan c¾n trong 1 ml methanol (TT).

Dung dÞch ®èi chiÕu: LÊy kho¶ng 2 g bét T¸o nh©n (mẫu chuẩn), tiÕn hµnh chiÕt nh­ ®èi víi dung dÞch thö.

C¸ch tiÕn hµnh: ChÊm riªng biÖt lªn b¶n máng 10 ml mçi dung dÞch thö vµ dung dÞch ®èi chiÕu. Sau khi khai triÓn, sÊy kh« b¶n máng ë 80 ⁰C råi phun thuèc thö hiÖn mµu lµ dung dÞch acid phosphomolybdic 10% trong ethanol (TT), sÊy b¶n máng ë 110 ⁰C trong 5 phót. S¾c ký ®å cña dung dÞch thö ph¶i cã c¸c vÕt cã cïng mµu s¾c vµ R_f víi c¸c vÕt trªn s¾c ký ®å cña dung dÞch ®èi chiÕu.

§é Èm

Kh«ng qu¸ 8% (Phô lôc 12.13). Dùng 10 g dược liệu đã nghiền nhỏ.

Tû lÖ h¹t dËp vì

Kh«ng qu¸ 10% (Phô lôc 12.12).

Tro toàn phần

Kh«ng qu¸ 5,0% (Phô lôc 9.8).

Chế biến

Thu hoạch quả táo chua chín từ cuối thu đến đầu đông, loại bỏ thịt quả, lấy hạch cứng rửa sạch, phơi hoặc sấy khô, xay bỏ vỏ hạch cứng, sàng lấy nhân hạch, phơi hoặc sấy khô.

Bào chế

Toan táo nhân: Loại bỏ vỏ hạch cứng sót lại, khi dùng giã nát.

Toan táo nhân sao: Lấy toan táo nhân sạch, sao nhỏ lửa đến khi phồng lên và hơi thẫm màu. Khi dùng giã nát.

Bảo quản

Nơi thoáng mát, tránh mốc mọt.

Tính vị, quy kinh

Cam, toan, bình. Quy vào các kinh can, đởm, tâm, tỳ.

Công năng

Dưỡng can, an thần, liễm hãn, sinh tân. Chủ trị: Tim dập hồi hộp, hư phiền, mất ngủ, ngủ mê, cơ thể hư nhược do ra nhiều mồ hôi, háo khát do tân dịch thương tổn.

Cách dùng, liều lượng

Ngày 9 – 15 g, phối hợp trong các bài thuốc.

 

Kiêng kỵ

Người thực tà uất hoả không dùng.